Truyền thông vận hành: Góc nhìn ngôi thứ nhất

Set.iciotto.

Aug 15, 2023

Đây không phải là bài viết giúp bạn trở thành người làm truyền thông hay mách nước cho bạn làm gì khi làm truyền thông. Bài viết này là nơi tôi cập nhật cho bạn những điều truyền thông không để bạn biết, bao gồm cả cách mà truyền thông đang chi phối bạn. Là một người làm truyền thông nhưng có góc nhìn không tốt mấy về truyền thông, tôi nghĩ bạn cần được biết những điều này.

[Bài viết được viết trên góc nhìn và trải nghiệm của bản thân tôi, một người vẫn liên tục hoạt động truyền thông, đối với chính lĩnh vực này.]

1. Tôi không tin ai chỉ thông qua mạng xã hội của người đó.

Bắt đầu với yếu tố vi mô, con người. “Bạn chỉ thấy những gì họ muốn bạn thấy…” - Một quy tắc bất biến đã trở thành lớp phòng thủ của tôi đối với xã hội. Tất nhiên rồi, họ có toàn quyền kiểm soát mạng xã hội của chính họ. Vậy thì làm sao tôi có thể tin một người chỉ qua những gì họ cố ý thể hiện cho tôi xem? Tôi không có trust-issue với ai cả, nhưng quy tắc đó sẽ khiến tôi không phải ngạc nhiên hay cảm thấy thất vọng khi nhận ra một người nào đó thật sự không như mình nghĩ. Thay vì cứ phải băn khoăn “Họ như vậy thật à?” thì phản ứng của tôi chỉ đơn giản là “Ừ, thì vậy.” Con người cơ bản có rất nhiều khía cạnh, việc ghi nhận một khía cạnh của ai đó không phải là sai hay không an toàn, nhưng bên cạnh việc ghi nhận, tôi cũng chấp nhận sự thật rằng họ vẫn còn ti tỉ khía cạnh khác mà tôi không thể biết, bao gồm cả tốt và không tốt, vì họ không thể hiện ra.

2. Tôi cũng có thể biết bạn là ai thông qua mạng xã hội của bạn.

Nghe có vẻ rất ngược với những gì tôi vừa viết ở trên, nhưng nó thật sự là như thế. Tôi không tin bạn chỉ thông qua những gì bạn thể hiện ra ngoài, nhưng tôi biết bạn là ai vì tôi biết vì sao bạn muốn thể hiện điều đó. Hiểu rõ insight của bạn là một trong những kỹ năng của người làm truyền thông chúng tôi. Cũng không đến mức như một nhà tâm lý học, nhưng cũng đến mức hiểu bạn nhiều hơn những gì bạn có thể nghĩ đến. Điều này đồng nghĩa với việc bạn cho tôi thấy càng nhiều, thì tôi càng hiểu rõ bạn là ai, không theo cái cách bạn muốn tôi thấy.

3. Tôi biết bạn sẽ phản ứng như vậy.

Trong hàng tá insight chúng tôi đang có, đâu đó vẫn có phạm vi gọi là “tâm lý xã hội” và tất nhiên đó là tâm lý chung. Quay lại điểm số 2 bạn vừa đọc, tôi biết bạn là ai, nên tôi cũng biết được với nội dung như vậy, bạn sẽ phản ứng như thế nào. Có chăng là đồng thuận hay trái chiều, thậm chí là gây tranh cãi, đó cũng đã nằm trong tính toán. Và khi tính toán, chúng tôi không chỉ tính toán cho một tình huống, nên dù bạn có phản ứng ra sao thì cũng đã nằm trong dự tính của chúng tôi, đó là điều thiết yếu khi hoạt động trong lĩnh vực này.

Ví như việc tôi quản lý một fanpage trên mạng xã hội, tôi biết được chủ đề nào sẽ nhận được nhiều lượt tương tác trước khi nhấn đăng bài, là bình luận nhiều hơn hay lượt chia sẻ nhiều hơn, ai sẽ bình luận, ai sẽ chia sẻ, không phải nằm ngoài dự đoán của tôi. Tôi nghĩ các bạn cũng sẽ hình dung được việc này là một kỹ năng tất yếu khi làm truyền thông hay content creator. Nhưng đối với tôi, tôi vẫn cần cân nhắc thêm vài yếu tố bên cạnh với việc không liên quan đến chính trị hay chỉ trích cá nhân, đó là “Tôi đang dắt bạn đi đâu?” Cứ cho rằng tôi chưa sống trong thế giới truyền thông này đủ lâu để có thể ưu tiên “mục đích khác” lên trên “đạo đức”, nhưng tôi cũng chẳng ham thành tựu mình có thể đạt được nếu gạt bỏ đạo đức hay tính người. Đó cũng là điểm khiến tôi có cái nhìn không tốt về truyền thông hiện nay, mà tôi sẽ nói kỹ hơn ở điểm tiếp theo.

Tóm lại, như một trò chơi đấu trí giữa người làm truyền thông là tôi, và khán giả là bạn, tôi có thể cứ thế mà âm thầm truyền tải những điều tôi muốn bạn follow theo vào suy nghĩ bạn, nhưng nếu tôi không làm điều đó một cách khéo léo thì quyền kiểm soát sẽ quay về bạn.

4. Là xã hội đang cởi mở hay là những thứ viển vông truyền thông thêu dệt nên?

“Nữ quyền”, “bình đẳng”, “bình đẳng giới”, “tôn trọng”,… là những cụm từ bạn thường thấy trên mạng xã hội trong các bài viết hướng đến một xã hội cởi mở hơn, ít nhất là với người trẻ. Và tất nhiên, tôi không phủ nhận những giá trị xuất phát từ mục đích tốt đẹp nhằm loại bỏ những suy nghĩ và hành vi tiêu cực, hướng đến một xã hội tích cực hơn và hiện đại hơn. Tuy vậy, vẫn có những nguyên nhân khiến tôi đặt câu hỏi: Liệu giá trị của những nội dung đang được truyền tải có được hiểu đúng?

Nghe có vẻ mơ hồ, nhưng sau mỗi bài viết cổ vũ “nữ quyền” vẫn còn những bài viết mang tính bắt nạt nhắm vào một người phụ nữ. Truyền thông có thể lên bài về “nữ quyền và tính nữ” hôm nay và tấn công một người phụ nữ nào đó vào ngày mai. Điều đó đã và đang xảy ra. Tương tự, sau những bài viết “bình đẳng giới” vẫn tồn tại rõ ràng hai phản ứng, hai khái niệm, hai tính từ mang sắc thái đối lập nhau dành cho hai giới tính. “Một người đàn ông làm như vậy được gọi là chiến lược, một người phụ nữ làm điều tương tự, gọi là toan tính. Đàn ông có thể được bày tỏ cảm xúc, nhưng phụ nữ chỉ có thể là làm quá.” Ngược lại, một người phụ nữ lên tiếng khi bị nghi ngờ khả năng của mình vì một định kiến xã hội nào đó, nhận được sự ngưỡng mộ, một người đàn ông làm điều tương tự lại được cho là tự cao. Vẫn còn rất nhiều những trường hợp khác nhưng tôi sẽ không để cập ở đây, chủ yếu vẫn là tôi muốn cho bạn xem truyền thông và thế giới thực tế đang vận hành như thế nào mà thôi.

Thế thì câu hỏi được đặt ra ở đây: Là xã hội đang cởi mở hay là những thứ viển vông truyền thông thêu dệt nên?

5. Truyền thông là…

Quay lại với điểm số 1, những gì tôi cho bạn thấy ở bài viết này chỉ là những điều tôi muốn bạn thấy, vẫn còn rất nhiều điều mà tôi, một người làm truyền thông, đang không muốn bạn biết, nên tôi sẽ không phơi bày ở đây. Việc này chỉ có thể lý giải bằng một lý do dễ thuyết phục nhất: Tôi không muốn cho bạn biết vì nó sẽ trở thành bất lợi cho tôi hay cho những điều tôi hướng đến sau này.

“…Bạn sẽ không thấy thứ họ không muốn bạn thấy.” Và đây không chỉ là về tôi hay bài viết này của tôi.